De kracht van storytelling: wie beheerst het verhaal in de Italiaanse media (en wie blijft er buiten)

Het mediapluralisme in Italië loopt gevaar, met name vanuit genderperspectief . Dit blijkt uit de bevindingen van de Media Pluralism Monitor (MPM), die stelt dat "Italië in 2024 de trend van voorgaande jaren zal voortzetten: kritieke problemen blijven bestaan en er zijn geen tekenen van verbetering."

Informatiepluriformiteit in Italië

Over het geheel genomen wordt Italië beschouwd als een " gemiddeld " risico, ongeveer halverwege de Europese ranglijst en met een gemiddeld risico van 51% (vergeleken met een Europees gemiddelde van 49%). Een dergelijk risiconiveau geeft aan dat er iets mis is met het informatiesysteem en dat actie nodig is. Een van de belangrijkste kwesties die MPM aankaart, betreft de sterke banden tussen RAI en de politiek : "de verdeling van sleutelposities binnen het bedrijf weerspiegelt de machtsverhoudingen tussen de parlementaire meerderheid en de oppositie", en dit "heeft duidelijke gevolgen voor de redactionele lijn", aldus het rapport. Daarnaast zijn er de banden met de politieke omgeving van de private sector , zoals het geval is met Fininveste en de familie Berlusconi, maar ook met verschillende parlementariërs met economische en financiële rollen of belangen die overlappen met hun politieke activiteiten, waardoor het risico op inmenging toeneemt.

Het rapport benadrukt ook hoe Italië bekendstaat om zijn hoge aantal SLAPP's (strategische rechtszaken tegen publieke participatie), en deze trend lijkt te verslechteren. De indicator met betrekking tot het journalistieke beroep blijft de meest problematische: wijdverbreide onzekerheid, toegenomen bedreigingen en intimidatie, gebrekkige bescherming van bronnen en gevallen van surveillance van journalisten en activisten. "Bedreigingen tegen journalisten zijn met 16% toegenomen ten opzichte van 2023", meldt het MPM, met "114 gemelde incidenten bij de politie" en 506 gemelde bedreigingen door de ngo Ossigeno per l'Informazione.

Marktpluralisme wordt beschouwd als een gebied met een "middelhoog tot hoog risico", aldus de analyse, en ook de politieke onafhankelijkheid – hoewel momenteel een "middellaag tot laag risico" – nadert de volgende drempel. Hetzelfde geldt voor de parameter sociale inclusie, die ook betrekking heeft op de genderbalans in het Italiaanse informatiesysteem .

Genderpluriformiteit: gebrek aan vrouwelijke representatie in de media

Om met het goede nieuws te beginnen, merkt MPM op dat "het thema sociale inclusie in de Italiaanse media de afgelopen jaren steeds prominenter is geworden in het publieke debat": "er is een verschuiving te zien in de manier waarop de media de representatie van verschillende sociale groepen benaderen." De genderkwestie blijft echter open en urgent: in GiULia Giornaliste merkt Roberta Carlini op dat deze indicator " een van de meest opvallende rode vlaggen is die het Media Pluralism Monitor Report benadrukt met betrekking tot de stand van de informatievoorziening in Italië."

"Vrouwen blijven systematisch ondervertegenwoordigd in bestuurs- en leiderschapsrollen in de grote nationale media", aldus het rapport. Bijna alle grote Italiaanse kranten worden geredigeerd door mannen, met slechts twee uitzonderingen : Agnese Pini , hoofdredacteur van de dagbladen van Quotidiano Nazionale (La Nazione, Il Giorno, Il Resto del Carlino, Luce), en Nunzia Vallini , hoofdredacteur van de Giornale di Brescia. Dit zijn twee van de 35 senior redactiefuncties. De publieke omroep RAI doet het niet beter: "er is geen enkele vrouw vertegenwoordigd onder de redacteuren van corporate nieuwskanalen; van de 12 RAI-radiozenders worden er slechts drie geleid door een vrouw; en van de 15 bedrijfsstructuren die zich richten op genderkwesties, worden er slechts twee geleid door een vrouw", meldt MPM. Bovendien zijn twee van de zeven leden van de raad van bestuur vrouw.

Aan de andere kant zijn de gegevens over de representatie van vrouwen in de media positief , met "een aanzienlijke toename van de tijd die aan vrouwen wordt besteed in radio- en televisieprogramma's, van 16,1% in 2022 naar 32,8% in 2023." Het rapport benadrukt echter dat "deze aanzienlijke toename grotendeels te danken was aan de zichtbaarheid van twee vrouwelijke politieke leiders , die respectievelijk de relatieve meerderheid (Giorgia Meloni) en de belangrijkste oppositiepartij (Elly Schlein) vertegenwoordigen."

Waarom het garanderen van genderpluriformiteit essentieel is

Het waarborgen van echte gendergelijkheid in de media is niet alleen een kwestie van eerlijkheid, maar een essentieel element voor de democratische kwaliteit van informatie: wanneer vrouwen (maar ook andere minderheden) afwezig zijn of gemarginaliseerd worden in besluitvormingsfora, is de representatie van de samenleving vertekend, partijdig en minder geloofwaardig. De Belgische filosofe Chantal Mouffe benadrukte het belang van een " agonistische democratie " waarin verschillende subjectiviteiten productieve relaties en conflicten in de publieke ruimte kunnen aangaan. In die zin is gender een van de hoekstenen van democratisch conflict: informatie gedomineerd door mannelijke, homogene perspectieven, vaak gekoppeld aan geconsolideerde machtslogica's, smoort de mogelijkheid van een pluralistisch debat .

Genderpluriformiteit gaat niet alleen over wie de verhalen vertelt, maar ook over hoe ze verteld worden en wiens stemmen zichtbaar worden. Zoals Bell Hooks stelt: "Wie de macht heeft om verhalen te vertellen, heeft ook de macht om de realiteit te construeren ": als vrouwen geen ruimte krijgen om een autonoom en gezaghebbend standpunt te uiten, wordt een bevooroordeeld en ongelijkwaardig informatiemodel in stand gehouden.