Als het lichaam een kooi wordt: Vigorexia en de mannelijke spierobsessie

Gebeeldhouwde lichamen, perfecte buikspieren, gespierde biceps en een tot op de millimeter gedisciplineerd leven. Het is de nieuwe mannelijke esthetische standaard die sociale media, sportscholen en de collectieve verbeelding domineert. Maar achter de meedogenloze zoektocht naar fysieke fitheid schuilt een nog steeds weinig erkende aandoening: vigorexia , ook bekend als spierdysmorfie of 'Adoniscomplex'. In Italië worden naar schatting meer dan 60.000 gevallen vastgesteld, voornamelijk onder jonge mannen tussen de 19 en 35 jaar, maar het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk veel hoger. Velen krijgen nooit een diagnose, omdat het ongemak wordt gemaskeerd door een schijnbare toewijding aan training en een gezonde levensstijl.

Een ideaal van kracht dat kwetsbaarheid verbergt

Volgens de DSM-5, het diagnostisch handboek voor psychische stoornissen, is vigorexia, net als de bekendere anorexia , een vorm van body dysmorphic disorder : mensen met deze stoornis zien zichzelf als minder gespierd of zwakker dan ze in werkelijkheid zijn, met ernstige psychologische, sociale en fysieke gevolgen. Juist omdat het zich uit in gebeeldhouwde en ogenschijnlijk "fitte" lichamen, loopt vigorexia het risico onopgemerkt te blijven en verward te worden met gezondheid, zelfbeheersing of wilskracht.

Sportomgevingen en sociale media zijn niet alleen plekken om te delen of voor welzijn: ze worden vaak confrontatieplatforms, waar het mannelijk lichaam het middelpunt is van steeds onrealistischer verwachtingen. "Violexie ontstaat echter niet door sociale media of de sportschool, maar door een combinatie van psychologische, biologische en culturele factoren", legt Giuseppe Magistrale uit, psychotherapeut en medeoprichter van Lilac – Centro DCA , een Italiaanse startup die een innovatief model biedt voor de behandeling van eetstoornissen. "Sociale media versterken een cultuur van prestatie en gespierdheid, maar ze zijn niet de enige oorzaak. Het lichaam wordt vaak een taal: het dient om kracht te communiceren waar voorheen een gevoel van onmacht heerste", legt Magistrale uit.

Het is ook een genderkwestie

In tegenstelling tot andere eetstoornissen die traditioneel met vrouwen worden geassocieerd, roept vigorexia dringende vragen op over de geestelijke gezondheid van mannen en de rigiditeit van gendernormen . De obsessie met fysieke fitheid wordt vaak gezien als normaal, viriel en zelfs bewonderenswaardig. "Het is een dubbel onzichtbare vorm van lijden", vervolgt Magistrale, "gestigmatiseerd omdat het gekoppeld is aan geestelijke gezondheid en tegelijkertijd verward wordt met wilskracht." In virale online content wordt gestreefd naar perfect getrainde lichamen, terwijl andere, "niet gespierd genoeg", worden bespot. "Kijk maar naar de retoriek die circuleert op TikTok of bodybuildingforums", benadrukt Filippo Perotto, tevens medeoprichter van Lilac. "Lichamen die ooit ideaal waren, worden nu als onvoldoende beschouwd. De lat wordt steeds hoger gelegd en veel jonge mannen internaliseren de overtuiging dat ze ontoereikend zijn", vervolgt Perotto.

Van gewichten tot gevaar

Sportscholen zien steeds vaker een verschuiving naar hyperprestatie , waarbij extreme trainingen, gemilitariseerde taal en de idealisering van fysieke discipline de norm worden. In deze context kan vigorexia leiden tot overmatig gebruik van eiwitsupplementen, prestatiebevorderende middelen zoals anabole steroïden of vetverbrandende middelen die zonder medisch toezicht worden ingenomen. Het risico is niet alleen fysiek – met schade aan de lever, nieren, het cardiovasculaire systeem en het hormonale systeem – maar ook psychologisch: trainen wordt obsessief, het sociale leven krimpt, de relatie met eten verslechtert en elke afwijking van de 'perfecte routine' wordt ervaren met schuldgevoelens en angst.

Na verloop van tijd kan dit mechanisme leiden tot progressieve sociale isolatie , verlies van interesse en een verslechtering van de stemming. Het is niet ongebruikelijk dat de stress zich ontwikkelt tot depressie, angststoornissen, paniekaanvallen of zelfbeschadiging. In sommige gevallen worden suïcidale gedachten of risicovol gedrag onderschat, omdat ze worden gemaskeerd door schijnbare wilskracht of zelfdiscipline.

Het gevaar van vigorexia schuilt ook in de sociale ambiguïteit ervan: het is een stoornis die vaak positieve bekrachtiging krijgt van de externe omgeving, die vastberadenheid en fysieke zorg beloont zonder de pathologische gevolgen ervan te beseffen. En juist daarom blijft ze te vaak onzichtbaar.

Een noodzakelijke culturele verandering

Naast klinische behandeling is echter ook collectieve reflectie nodig. Vigorexia is niet alleen een individueel of medisch probleem: het is ook het product van een cultuur die mannelijke waarden definieert in termen van kracht, controle en onkwetsbaarheid. In deze context betekent het opbouwen van een nieuwe cultuur van het mannelijk lichaam het uitdagen van toxische modellen van viriliteit en het bevorderen van een concept van welzijn dat ook emotioneel luisteren, het recht op kwetsbaarheid en het accepteren van de eigen beperkingen omvat.

Zoals Bell Hooks schreef: "Patriarchale mannelijkheid leert mannen dat macht belangrijker is dan liefde en dat kwetsbaarheid synoniem is met zwakte." Maar juist deze valse vergelijking leidt tot lijden, stilte en eenzaamheid. Het erkennen van iemands pijn, om hulp vragen en de stilte doorbreken zijn juist daden van moed , niet van overgave. We moeten daarom herdefiniëren wat het betekent om je "goed te voelen", het stigma doorbreken en de geestelijke gezondheid van mannen , in de sportwereld, de media en het onderwijs, bespreekbaar maken. Alleen op deze manier is het mogelijk een sociale ruimte te creëren die een vrijer, meer divers en authentieker idee van mannelijkheid kan omarmen.