Spanningen, gezondheidsproblemen... Bijna 2.200 burgemeesters zijn sinds 2020 afgetreden, een recordaantal

"Met meer dan 3.000 burgemeesterswisselingen sinds de gemeenteraadsverkiezingen van 2020 hebben de vrijwillige aftredens, in totaal 2.189, een historisch aantal bereikt", aldus Martial Foucault, onderzoeker bij Cevipof en hoogleraar aan Sciences-po, in het onderzoek "Burgemeestersaftreden: onderzoek naar een ongekend fenomeen."

"Tussen september 2020 en maart 2025 werden gemiddeld 40 ontslagen per maand geregistreerd, oftewel meer dan één ontslag per dag", wat 6% van de in 2020 gekozen burgemeesters betrof, aldus de studie, uitgevoerd in opdracht van de Franse Vereniging van Burgemeesters (AMF). Deze golf van ontslagen is vergelijkbaar met de "grote ontslagen" in de Verenigde Staten, het fenomeen van massale ontslagen dat bedrijven na de coronacrisis hebben waargenomen.

Een nieuw element in het debat is dat deze ontslagen vooral worden veroorzaakt door politieke spanningen binnen gemeenteraden (31%), ver vóór de verwachte machtsoverdracht (13,7%), gezondheidsproblemen (13,1%), meerdere mandaten (8,5%), vermoeidheid (5,1%), en persoonlijke (3,9%) of professionele (3,4%) redenen. Aanrandingen spelen een uiterst ondergeschikte rol, ondanks de grote media-aandacht.

Deze keuze om af te treden is dan ook vooral het gevolg van ‘geschillen, meningsverschillen, conflicten of andere meningsverschillen binnen de gemeenteraad, soms met gekozen oppositieleden, soms, en dit komt het vaakst voor, binnen de meerderheid.’

Spanningen leiden doorgaans tot "het aftreden van gemeenteraadsleden uit de oppositie en/of de meerderheid". Hiervoor zijn "vervroegde verkiezingen nodig, waarna de burgemeester in de minderheid wordt gebracht en aftreedt, of besluit om als oppositieraadslid zitting te nemen". Wanneer de gemeenteraad een derde of meer van zijn leden verliest, moeten er binnen drie maanden nieuwe verkiezingen worden georganiseerd.

"Het is geen crisis van de roeping, maar een echte crisis van de voorbereiding op de rol. Zelfs als mensen burgemeester worden nadat ze eerst gemeenteraadslid of locoburgemeester zijn geweest, komt de functie van burgemeester overeen met een andere rol waar niet iedereen klaar voor is", aldus Martial Foucault tegenover AFP.

Onder de aangevoerde verklarende elementen herinnert de politicoloog aan de context waarin de gemeenteraadsverkiezingen van 2020 plaatsvonden, midden in de coronacrisis. "Maandenlang konden de teams elkaar niet fysiek ontmoeten (...) Dit onderbrak noodzakelijkerwijs een collectieve dynamiek", analyseert hij.

In de genoemde gevallen wordt ook vaak de door de burgemeester genomen beslissingen in twijfel getrokken. Ook andere gekozen functionarissen bekritiseren hem voor zijn "overdreven eenzame aanpak van belangrijke kwesties", wat "gevolgen van desinteresse of protest" heeft.

Terwijl de gemeenten met minder dan 500 inwoners het zwaarst getroffen worden (42%), kampen gemeenten met 1.000 tot 3.500 inwoners met een "ongekende" golf van aftreden, waarbij een kwart van de burgemeesters aftreedt. Gemeenten met meer dan 10.000 inwoners zijn daarentegen proportioneel het meest kwetsbaar, gezien hun kleinere aantal, zodat "hoe groter de gemeente, hoe groter het risico op aftreden in deze ambtsperiode."

Meer dan de helft van de afgetreden burgemeesters (53%) waren nieuwgekozen burgemeesters. De aftredens troffen zowel mannen als vrouwen in gelijke mate, maar "meer gepensioneerden tussen 65 en 74 jaar, intellectuelen en leidinggevenden." Bepaalde departementen worden ook zwaarder getroffen, zoals Isère, Haute-Garonne, Charente, Essonne, Nord en Tarn-et-Garonne, zonder dat er een gemeenschappelijke verklarende factor werd gevonden.

Het onderzoek werd uitgevoerd met behulp van gegevens uit het nationale register van gekozen functionarissen (RNE), dat tussen 2020 en 2025 werd gepubliceerd door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, artikelen uit de regionale dagbladen en interviews met de belangrijkste betrokken partijen, zoals de departementale verenigingen van burgemeesters.