Lot-et-Garonne: onder het Ancien Régime waren ovens en molens een belangrijke bron van inkomsten

Ze waren essentieel voor voedsel, en in oorlogstijd werden ze zelfs als doelwit gebruikt.

Met zijn vele heuvels en evenzo overvloedige waterwegennetwerk is Lot-et-Garonne rijkelijk bedeeld met overblijfselen, in min of meer goede staat, van deze pittoreske utilitaire gebouwen uit een ander tijdperk: bijna 500 windmolens, bijna duizend watermolens, maar ook, minder zichtbaar, de ovens. Ze waren vooral essentiële instrumenten om de mens te voorzien van zijn basisvoedsel: brood. Zonder hen zou er geen leven zijn.

In oorlogstijd vielen de soldaten de molens aan, waarvan sommige, zoals die van Barbaste, begrijpelijkerwijs aan forten deden denken. Terwijl de staat (onder andere) belastingen op zout hief, behielden edelen en burgers zich het recht voor om ovens en molens te belasten om een comfortabel inkomen te garanderen. Een bezoek aan oude versterkte kastelen, met name die van Biron in de Lot, leert ons de "gemeenschappelijke oven" kennen, wat betekent dat de heer van de plaats het monopolie op het bakken van brood behield. De oven werd ter beschikking gesteld aan de gewone burger, maar op voorwaarde dat hij voor het gebruik ervan betaalde.

Vóór het koken moest het graan gemalen worden. Het principe is simpel: al in de prehistorie hadden onze verre voorouders de techniek uitgevonden om het tussen twee stenen te vermalen. Deze techniek werd geperfectioneerd met roterende molenstenen, aangedreven door wind of water. Het verschil is dat de wind niet altijd waait, terwijl de stroming van rivieren en beken gewoon doorgaat, zelfs met een verminderde stroming in geval van droogte. Een geschikte constructie, gedeeltelijk in het water gebouwd, was echter nog steeds noodzakelijk.

Voor rivieren was het nog steeds gemakkelijk, maar voor de Garonne, de Lot of de Baïse was het een ander verhaal. Alleen degenen die al over veel geld beschikten, konden een dergelijke investering doen. Maar het was bijzonder winstgevend, en veel burgerlijke of aristocratische families, soms religieuze gemeenschappen, zagen dit als een zeer lucratieve investering.

De studie over de molens van Lot-et-Garonne, gepubliceerd in 2003 door Philippe Issandou en Jean Cubelier de Beynac (1), geeft ons enkele voorbeelden van deze wijze heren, en zelfs van deze abdijpriesters, ondernemers avant la lettre, die de uitdaging aangingen: de dam van Saint-Vite, bij Fumel, dateert uit 1283; de abdij van Eysses bouwde de molen van Gajac nog vóór de stichting van de bastide van Villeneuve; vanaf de ^11e eeuw bouwden de monniken van Moirax twee molens; in 1288 sloten de heren van Castelmoron zich aan bij de Tempeliers om de inkomsten van de Tempelmolen te delen; de molen van Buzet-sur Baïse, die dateert uit zeer oude tijden, behoorde toe aan de markies van Flamarens.

Haar industriële lot eindigde niet met de uitvinding van stoom. Na de Eerste Wereldoorlog werd de fabriek door het Frans-Belgische bedrijf Franbel omgevormd tot een potlodenfabriek. Tot eind jaren vijftig werkten er tot 350 mensen en de productie werd in heel Frankrijk verkocht.

Misschien omdat ze aan de samenvloeiing van de Lot en de Garonne liggen, waren de twee molens van Aiguillon van cruciaal belang. Verslagen vermelden hun bestaan al in de ^13e eeuw. Ze werden in 1603 herbouwd door Madame de Monpezat, wat 4000 werkdagen vergde. Het was de hertog van Aiguillon (1720-1788) die ze hun indrukwekkende omvang gaf, die tot op de dag van vandaag bewaard is gebleven.

Minister van Lodewijk XV, Emmanuel-Armand de Vignerot, was eerder gouverneur van Bretagne geweest, waar hij zich als een onvergelijkbaar bouwer had bewezen door wegen aan te leggen, onhygiënische steden te verstedelijken en havens te ontwikkelen. In Aiguillon bouwde hij niet alleen het kasteel of verbouwde hij de oude middeleeuwse stad: hij begon ook met de uitbreiding en modernisering van zijn molens aan de Lot. Het moet gezegd worden dat ze hem jaarlijks het slordige bedrag van 36.000 livres opleverden, omgerekend ongeveer een miljoen euro.

Broodovens, windmolens, watermolens, laten we met tederheid naar hun bewegende overblijfselen kijken, want helaas is er niets meer over van de schipmolens, deze ware drijvende forten, uitgerust met raderraderen, goedkoper dan massieve constructies, maar even effectief voor zowel het malen als het innen van belastingen. Die van de familie Sévin uit Agen, in de ^16e eeuw, tijdens de godsdienstoorlogen, diende maarschalk Monluc als wapen in de strijd: hij sneed de aanlegsteigers door zodat het schip naar Port-Sainte-Marie kon varen om de pontonbrug te slopen die de protestantse Coligny net had gebouwd.

(1) “Water en windmolens van Lot-et-Garonne”, edities Fanlac, 2003.