Haïti zoekt een plan om uit de afgrond te komen: hoe de economie te herstellen te midden van de ergste veiligheidscrisis

Haïtianen worden niet alleen geconfronteerd met een van de ergste geweldscrises in hun recente geschiedenis, waarin tussen begin 2024 en juni 2025 zo'n 8.700 mensen zijn omgekomen, maar leven ook in een van de armste landen ter wereld , met een inflatie van 26,9% en een bbp dat al vijf opeenvolgende jaren daalt. Ontwikkelingsbanken hebben, op verzoek van de overgangsregering, geprobeerd herstelplannen te ontwikkelen voor een land dat de afgelopen 15 jaar de verwoestende aardbeving van 2010 , de moord op president Jovenel Moïse in 2021 en het aftreden van premier Ariel Henry in 2024 heeft meegemaakt, de lont die de huidige golf van onzekerheid heeft ontstoken. Eén project heeft gekeken naar Port-au-Prince en een ander naar de regio Grand Nord, in een poging om investeringen te decentraliseren. Maar hun ontwikkeling en implementatie blijken veel complexer dan verwacht.

"Port-au-Prince wordt momenteel naar schatting voor 90% gecontroleerd door bendes", erkende Anne-Lucie Lefebvre, de landenmanager van de Wereldbank in Haïti, in een videogesprek met deze krant. Deze bijna absolute controle over de hoofdstad en het escalerende geweld vormden de bron – maar ook de grootste hoofdpijn – van een herstelplan waaraan de Wereldbank het afgelopen jaar heeft gewerkt, in samenwerking met de Europese Unie en de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank (IDB).

Geschat wordt dat Port-au-Prince momenteel voor 90% in handen is van bendes.

Anne-Lucie Lefebvre, Country Manager van de Wereldbank in Haïti

In mei 2024 verzocht de nieuw geïnstalleerde overgangsregering om een snelle crisisimpactbeoordeling (RCIA) om de verliezen te berekenen en prioritaire investeringen te bepalen. In december schatte de Wereldbank dat het land sinds 2019 meer dan 9 miljard dollar (7,774 miljard euro) had verloren. De Wereldbank stelde ook vast dat er voor een eerste reddingslijn 1,3 miljard dollar nodig zou zijn om te investeren in infrastructuur, veiligheid, sociale bescherming en economisch herstel tegen 2026, aldus Lefebvre. De regering stond klaar om met de uitvoering van het plan te beginnen, maar een paar maanden later verergerde het geweld.

Alleen al tussen januari en juni van dit jaar werden 3141 mensen vermoord en raakte een recordaantal van 1,3 miljoen mensen ontheemd sinds het begin van de crisis. In juni drong de Amerikaanse ambassade er bij haar burgers op aan het eiland "zo snel mogelijk" te verlaten . De VN waarschuwde dat criminele bendes zich buiten de hoofdstad hebben uitgebreid en moorden, verkrachtingen en ontvoeringen plegen. In april werd tijdens een rondetafelgesprek tussen regeringsleden en de Wereldbank de noodzaak van een actualisering van het plan duidelijk gemaakt.

Mounir Mahmalat, een van de auteurs van het oorspronkelijke RCIA, erkent dat de bank op dit moment niet over de capaciteit beschikt om de infrastructuurprojecten die in het oorspronkelijke plan waren voorzien, "fysiek uit te voeren". "De veiligheidssituatie is eerder verslechterd dan verbeterd, wat juist het basisprincipe van de RCIA was", geeft Mahmalat toe in hetzelfde videogesprek als Lefebvre, maar legt uit dat ze momenteel vooruitgang boeken met het inschatten van de behoeften en de coördinatie.

De nieuwe RCIA, afgestemd op de "nieuwe realiteit", is praktisch klaar en wacht op goedkeuring door de overheid. "We kunnen geen cijfers geven, maar we schatten dat ongeveer de helft van de interventies die we hadden geïdentificeerd, levensvatbaar zou blijven", aldus Mahmalat.

Decentraliseren en investeren in het Grote Noorden

Op basis van de ervaring van de Wereldbank heeft de IDB een andere investeringsbestemming voorgesteld: de regio Groot-Noord. Corinne Cathala, IDB-vertegenwoordiger in Haïti, legt uit dat deze regio een van de grootste economische centra van het land is. "De regering heeft besloten om de noordelijke regio prioriteit te geven in een herstelplan voor de middellange en lange termijn voor de komende vijf jaar . We beginnen met deze regio en gaan dan verder met andere regio's. Het zuiden komt waarschijnlijk op de tweede plaats", aldus Cathala in een videogesprek met EL PAÍS.

Het Noorden van Haïti omvat de departementen Noord, Noordoost en Noordwest. In het noorden, in de stad Cap-Haïtien, ligt de enige nog functionerende internationale luchthaven, aangezien die van Port-au-Prince vanwege de crisis gesloten is. Daarnaast is er het industrieterrein Caracol, dat na de aardbeving van 2010 werd geopend om buitenlandse investeringen aan te trekken en banen te creëren, en toeristische gebieden zoals Labadee, waar cruiseschepen aanmeren.

Maar dit gebied is ook een bestemming geweest voor mensen die de hoofdstad ontvluchtten . Wolf Pamphile, directeur van de denktank Haiti Policy House, legt uit dat er na de aardbeving aanvankelijk een massale migratie naar die regio plaatsvond. "Nu beleeft het noorden weer een migratiegolf , en veel rijke Haïtianen kopen er huizen. Als je dit weekend naar het noorden gaat, vraag je je misschien af: 'Is dit hetzelfde land met de bendes?'", legt Pamphile uit via een videogesprek en voegt eraan toe dat het noorden, qua kosten-batenverhouding, een goede plek is om te beginnen met investeren. "Hoewel je ook naar andere steden moet kijken", benadrukt hij.

Als je dit weekend naar het noorden gaat, vraag je je misschien af: is dit hetzelfde land met de bendes?

Het plan, dat momenteel wordt opgesteld, zal zich richten op drie pijlers. De eerste, economische ontwikkeling en versterking van de private sector, zal zich richten op infrastructuurbouw en economische diversificatie. De tweede, basisdiensten en de ontwikkeling van menselijk kapitaal, zal zich richten op sociale transfers. En tot slot zal institutionele versterking de staat voorzien van instrumenten voor veiligheid, justitie, fiscale versterking en de digitalisering van overheidsdiensten. Cathala hoopt dat er tegen eind 2025 een begroting, de benodigde investeringen en de verantwoordelijkheidsgebieden van elke donor zullen zijn vastgesteld.

Het Middellangetermijnplan voor Herstel en Ontwikkeling 2025-2030 van de IDB verschilt van het RCIA van de Wereldbank, niet alleen in de regio waar de investering zal plaatsvinden, maar ook in de nadruk die het legt op de private sector . "Als er geen private sector is, is er geen werkgelegenheid voor jongeren. En wat gebeurt er dan? Ze sluiten zich uiteindelijk aan bij bendes. Het versterken van de private sector, met name op lokaal niveau, is essentieel om inclusieve economische groei te bevorderen, werkgelegenheid te creëren en de Haïtiaanse economie te diversifiëren", stelt Cathala, eraan toevoegend dat het doel van het plan zal zijn om publiek-private samenwerking te bevorderen, de toegang tot nieuwe markten te vergemakkelijken en de regelgeving te verbeteren.

Een document van de Wereldbank waarschuwde al dat de economie van Haïti de afgelopen tien jaar met 8,5% was gekrompen. Het rapport vermeldt ook dat het ondernemingsklimaat in Haïti sinds 2018 geleidelijk was verslechterd en dat de neergang vanaf 2021 versnelde. Het geweld, aldus de financiële instelling, verstoorde de toeleveringsketens en leidde tot de sluiting van productiecentra en bedrijven.

Economische alternatieven

Volgens Cathalá, van de IDB, zou de decentralisatie van diensten in andere regio's de hoofdstad kunnen helpen. Robert Fatton, emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Virginia en auteur van diverse boeken over Haïti, waarschuwt echter dat dit niet de eerste keer is dat er met hetzelfde idee in de regio wordt geïnvesteerd. "Na de aardbeving van 2010 dacht ook het Clinton Bush Haïti Fonds dat Cap-Haïtien een ontwikkelingscentrum zou kunnen zijn, door gebruik te maken van goedkope arbeidskrachten om te exporteren naar de VS en Europa. Dat pakte niet zo goed uit", herinnert Fatton zich. Vandaag de dag, voegt hij eraan toe, is de private sector nog steeds erg zwak.

Voor Fatton ligt de belangrijkste investering voor ontwikkeling in de landbouw. "Vijftig jaar geleden was Haïti zelfvoorzienend in voedselproductie. Maar dat veranderde doordat de nadruk kwam te liggen op het openen van de economie en het verlagen van tarieven in een zwakke, niet-concurrerende economie. Tegenwoordig wordt bijna alles wat Haïtianen consumeren geïmporteerd", aldus de onderzoeker. Hoewel hij de noodzaak van decentralisatie van Haïti erkent, vreest hij dat dit soort plannen " de aard van de Haïtiaanse economie " en de ongelijkheid niet zullen veranderen.

De directeur van Haiti Policy House kijkt reikhalzend uit naar de RCIA-update van de Wereldbank en de routekaart van de IDB, vooral met betrekking tot de private sector. "Meestal hebben ze het, als ze het over de private sector hebben, over de top 10, de grootste bedrijven, die 5% vertegenwoordigen. Maar uiteindelijk zijn het de kleine bedrijven die de economie draaiende houden en werkgelegenheid creëren . Bovendien kent het land een hoge mate van informaliteit. Maken die mensen ook deel uit van het plan?", vraagt hij zich af.

Beide experts waarschuwen ook dat elke investering riskant en onhoudbaar kan zijn totdat stabiliteit en veiligheid in het land gegarandeerd zijn. "Als je wilt dat het werkt, moet er institutionele en politieke stabiliteit zijn, maar dat zal niet snel gebeuren, omdat de regering geen controle heeft over wat er in Port-au-Prince gebeurt", vreest Fatton. Pamphile merkt op dat alles zal afhangen van de resultaten van de Multinational Security Support Mission, geautoriseerd door de VN en geleid door Kenia, en van het uitschrijven van verkiezingen. De auteur van de RCIA erkent van zijn kant dat de belangrijkste drijfveer voor het oplossen van de veiligheidssituatie in Port-au-Prince "niet ontwikkeling zal zijn", althans voorlopig. "Maar zodra er een sterkere of effectievere veiligheidsrespons komt, zal een ontwikkelingsplan nodig zijn om deze inspanningen duurzaam te maken. Het is niet voldoende om strijdkrachten te sturen; we moeten het vertrouwen in de instellingen herstellen", concludeert hij.