'Memoires van Hadrianus': Lluís Homar wekt de keizer tot leven in het Romeinse theater van Mérida

De eeuwenoude stenen van het Romeinse theater van Mérida smeulden nog van de hitte van de dag toen Lluís Homar het podium betrad. Het was al kwart voor elf 's avonds, de officiële aanvangstijd voor de voorstellingen van het klassieke theaterfestival dat elke zomer op de historische locatie wordt gehouden. Deze woensdag ging de acteur in première met een bewerking van De memoires van Hadrianus , een van de hoogtepunten van de historische fictie uit de twintigste eeuw. Het is het werk dat Marguerite Yourcenar niet alleen literair prestige, maar ook roem en succes bij het publiek bracht, aangezien het een van de meest vertaalde en bestverkochte titels is sinds de publicatie in 1951. Het wekte zoveel devotie op dat het talloze creaties in verschillende formaten heeft geïnspireerd, waaronder een opera van Rufus Wainwright .

Maar de structuur van de tekst, gepresenteerd als een fictieve brief van de Romeinse keizer Hadrianus (76-138 n.Chr.) aan zijn jonge opvolger Marcus Aurelius, maakt hem bijzonder geschikt voor toneelbewerking. Het is namelijk een soort innerlijke monoloog waarin Hadrianus zijn leven overdenkt en reflecteert op macht, politiek, kunst, filosofie, liefde en de dood. Een stortvloed aan gedachten, bekentenissen, frustraties, verlangens en angsten die enorm verleidelijk is voor een acteur, maar niet voor iedereen haalbaar. Het vereist veel ervaring, aanwezigheid en dictie om het alleen vol te houden zonder de aandacht van het publiek te verliezen, evenals "uren en uren memoriseren", zoals Homar na de première bekende.

De in Barcelona geboren artiest liet aan de 2.000 toeschouwers die de première in Mérida bijwoonden, zien dat hij dat allemaal heeft en zelfs meer: op 68-jarige leeftijd heeft hij niet alleen professionele ervaring, maar ook het levensperspectief om zich in Adriano's schoenen te verplaatsen, precies op het moment dat Yourcenar hem omschreef als: "De leeftijd waarop het leven een geaccepteerde nederlaag is."

Homar staat elk moment van de anderhalf uur durende voorstelling op het podium, en de enige stem die te horen is, is die van hemzelf. Maar hij is niet altijd alleen. Een koor van vijf acteurs begeleidt hem in de meeste scènes, waarbij situaties of personages worden opgeroepen die de keizer noemt. Trajanus en zijn vrouw Plotina; zijn politieke vijanden Celsus en Quietus; adviseurs, leraren, mentoren, vrienden en bovenal zijn jonge geliefde Antinous, met grote expressieve kracht gespeeld door danser Álvar Nahuel, die samen met Homar de hoofdrol speelt in een van de meest intieme momenten van de voorstelling. Het is ook een van de beste: het versterkt het contrast met de machtsbeluste en soms wrede Hadrianus, hoewel de beschouwende en zelfkritische Hadrianus ook naar voren komt.

Maar dit is geen Hadrianus in een Romeinse toga zoals die in 1998 in Mérida te zien was , gespeeld door Pepe Sancho en geregisseerd door Maurizio Scaparro. De Romeinse regisseur had in 1989 De memoires van Hadrianus in première laten gaan in de ruïnes van de Villa van Hadrianus in Tivoli, waar de keizer zijn laatste jaren doorbracht, met een Italiaanse cast en een versie van Rafael Azcona. Het succes van dat avontuur moedigde hem aan om het negen jaar later weer op te pakken met Pepe Sancho en andere Spaanse acteurs, dat vervolgens te zien was in het Grec in Barcelona en Almagro.

De onlangs uitgebrachte productie is zeer trouw aan Julio Cortázars canonieke vertaling van Yourcenars roman, met zorgvuldig uitgekiende ingrepen van toneelschrijfster Brenda Escobedo. Maar het toneelplan onttrekt zich aan de letterlijke betekenis van de tekst om het hedendaagse publiek aan te spreken, zoals Beatriz Jaén, de regisseur van de productie, na de première in Mérida uitlegde: "Ik zie Hadrianus als een moderne leider met veel macht. Een soort Amerikaanse president." De 37-jarige Jaén is een opkomend figuur op het huidige Spaanse toneel en regisseerde vorig jaar een bewerking van Carmen Laforets Nada , een andere emblematische roman, voor het Nationaal Dramacentrum.

Daarom roept het decor geen Romeinse villa op, maar speelt het met verleden en heden, zoals Yourcenar zelf deed in de roman: de imposante Corinthische zuilen van het theater van Mérida zijn altijd op de achtergrond aanwezig; op het toneel een reconstructie van wat het kantoor van een president van een land in het heden zou kunnen zijn, ovaalvormig zoals dat van de Verenigde Staten. De kostuums volgen hetzelfde patroon: eigentijdse kleding en pakken, met in sommige scènes een toga aan de linkerkant. Televisieschermen, camera's, microfoons, elektronische muziek, kabels en videoprojecties versterken gebaren of suggereren emotionele toestanden.

Aan het begin van de voorstelling is al dit geschut storend en zorgt het voor te veel toneelgeluid. Maar naarmate Homar zich het personage eigen maakt en zich laat meeslepen door Yourcenars poëzie, wordt Hadrianuss stem beter hoorbaar en worden de woorden van de auteur meer gesmaakt. Het is op de meest intieme momenten dat we een glimp opvangen van de Hadrianus die ze tijdens het schrijven van de roman wilde ontleden. Ze legde dit uit aan de hand van een zin die ze las in een brief van Flaubert: "Toen de goden niet meer bestonden en Christus nog niet was verschenen, was er een uniek moment, van Cicero tot Marcus Aurelius, waarop er alleen nog maar een mens was."

Na de première in Mérida, waar de voorstelling tot en met zondag te zien is, zal deze nieuwe voorstelling van 19 september tot en met 12 oktober te zien zijn in het Marquina Theater in Madrid. Daarna gaat de voorstelling op tournee door heel Spanje en wordt het seizoen in het voorjaar afgerond in het Romea Theater in Barcelona.