'Jaws': 50 jaar van de bloedigste strandzwemtocht

"Ik was behoorlijk bang voor water, en ik wilde dat iedereen hetzelfde zou voelen. Deze film voedt de paranoia van het niet weten wat er onder ons zou kunnen liggen als we in zee zijn", bekent Steven Spielberg in de documentaire 50 Years of Jaws , geregisseerd door Olivier Bonnard en Antoine Coursat (Movistar Plus+). Met deze instantklassieker van de horrorfilm reconstrueerde de filmmaker op zee wat Alfred Hitchcock eerder in Psycho (1960) deed met een douche en een mes, waarmee hij een hele generatie kijkers traumatiseerde. Dit alles wordt ondersteund door de huiveringwekkende muziek van John Williams, die met slechts twee basnoten de kijkers de rillingen over de rug deed lopen en voorgoed in de collectieve verbeelding werd gegrift.

De film was gebaseerd op de gelijknamige bestseller die in 1974 werd gepubliceerd door de Amerikaanse journalist en schrijver Peter Benchley. Het boek was gebaseerd op ware gebeurtenissen die zich afspeelden in de zomer van 1916, toen de stranden van New Jersey het toneel waren van een golf van haaienaanvallen die in slechts twaalf dagen tijd vier mensen het leven kostte. Deze gebeurtenissen, gecombineerd met de avonturen van de beroemde haaienjager Frank Mundus en de invloed van klassieke avonturenliteratuur zoals Herman Melvilles Moby Dick , inspireerden een verhaal dat dient als metafoor voor kapitalistische corruptie en zich afspeelt in het fictieve stadje Amity, een klein stadje aan de Atlantische kust van de Verenigde Staten dat voornamelijk afhankelijk is van toerisme.

Op een ochtend, kort voor de start van het zomerseizoen, wordt het lichaam van een jonge vrouw op het strand gevonden, blijkbaar aangevallen door een grote witte haai. De burgemeester weigert de stranden te sluiten, omdat dit vakantiegangers en de lucratieve toeristenindustrie zou kunnen afschrikken. Maar een paar dagen later voedt een jonge jongen de enorme kaken van het onderwatermonster. Totdat een groep mannen de zee op trekt om het op te sporen.

De roman viel in handen van Universal-producenten David Brown Baren en Richard D. Zanuck, die gefascineerd waren door het aangrijpende verhaal van horror en spanning, waarvoor ze $ 175.000 aan royalty's betaalden. Ze waren ervan overtuigd dat het materiaal dat ze hadden gelezen naar het grote scherm moest. En ze hadden gelijk. De release van Jaws op 20 juni – de film zou op 19 december in Spanje verschijnen – was een ongekend commercieel succes: het luidde het blockbustertijdperk in en dwong studio's ertoe om vrijwel al hun aandacht en bedrijfsmodel te richten op het creëren van enorme hits, vooral in de zomer; het bracht een revolutie teweeg in horrorfilms met dieren, positioneerde zichzelf als een van de grootste filmmijlpalen aller tijden en lanceerde de carrière van een jonge en onbekende Steven Spielberg, de toekomstige Midas van Hollywood.

De film bracht wereldwijd bijna 475 miljoen dollar op, een absoluut record, totdat het twee jaar later werd overtroffen door de eerste Star Wars-film (1977), uiteindelijk geregisseerd door Spielbergs vriend George Lucas. Met zijn schokkende scènes met bloed en afgehakte ledematen wist de film een ​​groot deel van het publiek bang te maken in het altijd aanwezige water, wat een ware paranoia creëerde die de reserveringen voor strandhotels ernstig beïnvloedde.

Spielberg was aanwezig bij de première van Jaws op 26 maart in het Medallion Theater in Dallas. Onder invloed van valium om zijn zenuwen te kalmeren, stond de regisseur achter in de zaal, klaar om de reactie van het publiek te observeren. Na de scène waarin de haai de jongen verrast vanaf het luchtbed, rende een toeschouwer op de eerste rij naar buiten en kotste op het tapijt in de foyer. Hij ging vervolgens weer zitten. "Op dat moment wist ik dat de film een ​​succes zou worden", bekende hij later.

"Ik wilde Jaws maken om vijandige redenen. In zekere zin sprak het mijn meest basale instincten aan", zei Spielberg.

Tot dan toe was hij er niet helemaal zeker van, omdat de opnames een ware hel waren geweest. Op 27-jarige leeftijd had Spielberg voor televisie gewerkt – hij verraste het publiek in 1971 met de tv-film Duel (Duel ) – en maakte zijn debuut als regisseur van een speelfilm met zijn eerste speelfilm, The Escape (1974). Hij werd verleid door het boek, hoewel hij niet goed overweg kon met Benchley, die de eerste versies schreef. Dus schakelde hij de hulp in van zijn collega Carl Gottlieb om het script tijdens de opnames te herschrijven. "Ik wilde Jaws maken om vijandige redenen. In zekere zin sprak het mijn meest basale instincten aan... Ik vond het niet leuk om te filmen, maar ik heb wel veel plezier gehad met de planning," zei de regisseur, die sterren als Charlton Heston wegliet ten gunste van minder bekende hoofdrolspelers, zodat het publiek zich beter kon inleven in de personages.

Roy Scheider speelde politiechef Brody. Robert Shaw speelde de chagrijnige zeeman Quint en Richard Dreyfuss waagde zich aan de rol van bioloog Martin Hooper. Drie mannen achtervolgden een mensenetend monster, waarvoor drie kostbaar vervaardigde mechanische replica's van elk 7 meter lang de bijnaam Bruce kregen, naar een voormalige advocaat van Spielberg. Omdat de regisseur op volle zee wilde filmen in het kustplaatsje Martha's Vineyard, gingen de mechanische haaien – die elk door 14 mensen bediend moesten worden om de bewegende onderdelen te bedienen – regelmatig kapot door het zoute water. Toen de filmmaker de erbarmelijke resultaten van de special effects zag, koos hij ervoor om de tijd die het zeeroofdier in beeld had tot ver in de film te beperken. Door gebruik te maken van vooruitwijzingen en geluid was de gesuggereerde dreiging des te angstaanjagender. Uiteindelijk schuilt de genialiteit in het niet zien van de moordende hoofdpersoon.

Het filmschema werd verlengd van 55 naar 159 dagen, en het aanvankelijke budget van $ 3 miljoen liep uiteindelijk op tot meer dan $ 9 miljoen. Later zou Spielberg zelf toegeven dat zijn koppigheid en onervarenheid de oorzaak waren van deze misstappen, wat uiteindelijk ook een uniek talent en lef onthulde, waarmee hij de emoties van een angstig publiek naar believen wist te orkestreren. Nadat de titanische opnames waren afgerond, stortte Universal zich volledig op de promotie van de film en investeerde bijna $ 2 miljoen extra in een tot nu toe uitzonderlijke televisiecampagne.

Jaws kreeg overwegend positieve recensies, waarin de filmmaker werd geprezen om zijn vermogen om spanning en entertainment te creëren. In de race om de Oscars won de film drie Oscars: voor montage, muziek en geluid. De film werd ook genomineerd voor Beste Film, een categorie die gewonnen werd door One Flew Over the Cuckoo's Nest .

Hoewel aanvallen van haaien buiten beeld zeer zeldzaam bleven, leidde de negatieve perceptie die zowel de film als het boek over haaien creëerden tot een golf van sportvissers die de populatie witte haaien decimeerde, een situatie waar Spielberg al lang over klaagt. Wetenschappers en biologen verweten de film ook dat de witte haai onterecht als een wraakzuchtig wezen werd afgeschilderd.

De première op 20 juni 1975 zorgde voor grote angst onder zwemmers om weer de zee in te gaan.

De originele film kreeg drie officiële sequels: het vermakelijke Jaws 2 (1978) en het beschamende The Great Shark (1983) en Jaws: The Revenge (1987), naast de geboorte van een nieuw subgenre, sharksploitation , met saga's als Deep Blue See , The Meg en Sharknado .

Ter ere van het jubileum heeft Planeta een herdenkingseditie van het boek gepubliceerd, brengt National Geographic op 10 juli de documentairespecial "Jaws: The Story of a Classic" uit op Disney+ en worden er dit weekend en de hele zomer door diverse evenementen georganiseerd op Martha's Vineyard. Hoewel geavanceerde special effects en CGI, een halve eeuw na de release, de bijna levensechte verschijning van aanvallende haaien op het scherm mogelijk hebben gemaakt, komt geen enkele andere film in de buurt van de rillingen van Spielbergs eerste Jaws en de iconische poster. Zin in een duik?