Van Madagaskar tot Nepal: Generatie Z gaat de barricades op - ook in Duitsland?

Het begon met stroomuitval en een tekort aan drinkwater. In Antananarivo, de hoofdstad van Madagaskar, viel de stroom tot wel acht uur per dag uit. In sommige gebieden is er nog steeds geen water. "Het dagelijks leven betekent dat mensen anderen betalen om 's nachts in de rij te staan, omdat dat het enige moment is waarop ze waterflessen kunnen vullen", meldde de landendirecteur van Welthungerhilfe (Wereldhongerhulp).

Half september escaleerde de situatie. Vooral jongeren gingen de straat op. Ze noemden zichzelf 'Generatie Z Madagascar' – geboren en gesocialiseerd in het digitale tijdperk. Hun protesten gingen over waardigheid, over het uiten van een stem aan het ongehoorde perspectief van een generatie, over het recht op een toekomst.

Na tweeënhalve week bereikten ze het aftreden van president Andry Rajoelina. Associated Press berichtte over een "nieuwe golf van politieke en sociale protesten", geïnspireerd door een protestcultuur die eerder gericht was tegen de regeringen van Nepal, Indonesië, Kenia, Peru, Marokko en de Filipijnen.

Wat al deze opstanden gemeen hebben, is dat ze grotendeels geen leider hebben en worden aangestuurd door jongeren die zichzelf 'Generatie Z' noemen. Ze zijn allemaal geboren tussen 1995 en 2010. Ze vormen de eerste generatie 'digital natives': opgegroeid met digitale technologieën en het internet.

En keer op keer dook er bij de protesten een symbool van de popcultuur op: een zwarte vlag met gekruiste beenderen en een grijnzende schedel met een strohoed. De vlag komt uit de succesvolle Japanse animeserie "One Piece", waarin een piratenbemanning strijdt tegen corrupte regeringen.

In Nepal bevestigden demonstranten de vlag aan het regeringsgebouw. ​​Ook in Indonesië, Marokko, Madagaskar en de Filipijnen hielden demonstranten de vlag met de doodskop en gekruiste beenderen omhoog.

"Het vermogen om wereldwijd verbinding te maken, het vermogen om situaties en de realiteit van het leven te vergelijken met leeftijdsgenoten in andere landen", is specifiek voor Generatie Z, vertelde jeugdonderzoeker Simon Schnetzer aan het Duitse redactienetwerk RND. Sociale media bieden hen ongekende mogelijkheden. Schnetzer: "Er is een wereldwijde gelijktijdigheid in wat jongeren ervaren: influencers, muziek, wat momenteel trending is..."

Wat ook bepalend is voor ‘Generatie Z’ is ‘hoe jongeren hun sociale gedrag veranderen via smartphones, hoe dit hen beïnvloedt, hoe sociale mediabubbels hun wereldbeeld vormen’, zegt jeugdonderzoeker Schnetzer, ‘terwijl oudere mensen nog steeds graag klassieke media consumeren, de wereld aan hen uitgelegd krijgen door experts en de relevantie van het nieuws hen wordt ingeprent.’

Dit leidt op zijn beurt tot een zeker ongeduld bij jongeren. Schnetzer: "Het maakt verschil of ze tot een generatie behoren die het nog normaal vond om drie weken te wachten op een antwoord op een brief – of tot een generatie die in de paskamer van H&M direct digitale feedback verwacht op een nieuw gekozen outfit."

Toegepast op maatschappelijke problemen betekent dit dat "deze generatie het geduld mist om te wachten op een democratisch proces dat uiteindelijk tot een positieve uitkomst kan leiden." Politieke krachten die snelle oplossingen beloven ten koste van een systematische ineenstorting, hebben daarom gemakkelijk grip op deze generatie. Dit verklaart ook de schijnbaar verrassende electorale successen van populistische partijen onder jongeren.

Schnetzer is ervan overtuigd dat deze generatie over het algemeen meer vertrouwen heeft in individuen dan in instellingen: "Dit kan ertoe leiden dat een fitnessinfluencer meer vertrouwen krijgt op financieel gebied dan een bankadviseur." Met de eerstgenoemde is er namelijk "een veel diepere vertrouwensrelatie", terwijl de bankadviseur alleen maar komt omdat hij iets wil.

Schnetzer noemt nog meer kenmerken die deze generatie verenigen – zelfs over landsgrenzen heen: "Generatie Z reageert direct op waargenomen of daadwerkelijke onrechtvaardigheden, op onbenut potentieel." Het excuus "Ons democratisch systeem is niet geweldig, maar het is het beste wat we kunnen hebben" gaat bij hen niet meer op. "Ze stellen de bestaande omstandigheden kritischer ter discussie, en de acceptatie van de maatschappelijke realiteit gaat hand in hand met de wens om die vorm te geven", aldus de onderzoeker uit Kempten in Beieren.

Hoewel digitale platforms ongetwijfeld krachtige hulpmiddelen zijn voor het uitwisselen van informatie en het opbouwen van verbindingen, "combineren de meest effectieve bewegingen vaak digitale mobilisatie met traditionele persoonlijke organisatie, zoals we hebben gezien bij de recente protesten", voegt Sam Nadel toe, directeur van het Social Change Lab, een in het Verenigd Koninkrijk gevestigde non-profitorganisatie die protesten en sociale bewegingen bestudeert.

Regionale conflicten of klachten vormen daarom de kritische massa die dergelijke protesten aanwakkert. "Een oorlog in Oekraïne of Gaza treft mensen in Peru of Kenia veel minder dan in Polen of Duitsland", zegt Schnetzer. "In veel van deze landen heerst armoede; er zijn rijke elites en veel mensen die weinig hebben en direct worden getroffen wanneer de politiek faalt." In landen als Madagaskar, Nepal, Indonesië of Kenia gaat het om fundamentele overlevingskwesties voor een grote babyboomgeneratie die geen toekomst ziet in deze landen.

De situatie in Duitsland is daarom "moeilijk te vergelijken met die in dergelijke landen. Want zolang hier in het Westen een bepaald welvaartsniveau gewaarborgd blijft, zullen dergelijke opstanden zich niet voordoen", aldus Schnetzer.

Hoewel de jongerenonderzoeker in Duitsland voorlopig geen gewelddadige protesten van een gefrustreerde generatie verwacht, "ontstaat er toch geleidelijk een conflict". Bovendien zorgen de demografische ontwikkelingen in Duitsland ervoor dat "de achterstand van jongeren ten opzichte van oudere generaties steeds groter wordt, verergerd door het gevoel niet aan de politiek te mogen deelnemen."

Kijkend naar de toekomst, "zou zich hier ook een enorme golf van onrecht kunnen ophopen, met een focus op de pensioenfinanciering, de huizenmarkt en de socialezekerheidsstelsels." Er ontstaat een "koud conflict", dat volgens Simon Schnetzer zeker het potentieel heeft om ooit een heet conflict te worden.