Oekraïne: Hoe Europa zich wil emanciperen van Trump

Zondag om 18.00 uur, toen de stembureaus in Duitsland sloten, werd in Brussel het nieuws bekendgemaakt: de staatshoofden en regeringsleiders van de Europese Unie komen op donderdag 6 maart bijeen voor een speciale top. Het lot van Oekraïne staat op de agenda nadat de Amerikaanse president Donald Trump dreigde zich terug te trekken uit het bondgenootschap en solidariteit lijkt te zoeken met de agressor Vladimir Poetin.

De timing wekte het vermoeden dat de EU het nieuws opzettelijk achterhield en mogelijk de dramatische aard van de situatie in Oekraïne voor de Duitse kiezers wilde verbergen. Europese landen zullen enorme sommen geld moeten uitgeven om Oekraïne en, op de lange termijn, zichzelf te verdedigen tegen Rusland. Mogelijk moeten ze op een gegeven moment ook soldaten sturen om een ​​staakt-het-vuren in Oekraïne af te dwingen. Raadsvoorzitter António Costa, die de speciale bijeenkomst coördineert, voelde zich daarom genoodzaakt om te verduidelijken: de timing had niets te maken met de Duitse verkiezingen. In plaats daarvan wilde de voorzitter van de Raad op de vooravond van 24 februari, de derde verjaardag van de Russische inval, een signaal afgeven: Europa blijft achter Oekraïne staan.

De vermoedelijk nieuwe bondskanselier Friedrich Merz wekte zondagavond de indruk dat de Duitse verkiezingen juist een keerpunt voor Europa markeerden. Tijdens hun gezamenlijke tv-optreden bekritiseerde hij niet alleen de huidige bondskanselier Olaf Scholz, zoals gebruikelijk, omdat hij Oekraïne niet van meer en betere wapens voorziet. De CDU- politicus ging nog een stap verder: terwijl Scholz waarschuwde om niet zonder de hulp van de VS aan de veiligheid van Europa te denken, wil Merz Europa zo snel mogelijk onafhankelijk maken van de VS. Voor een christendemocraat die gesocialiseerd is als transatlantist, was dit een verbazingwekkende aankondiging.

Voordat Merz de leidersrol in Europa op zich kan nemen, moet hij nauw samenwerken met Scholz. Uiteraard zal de huidige bondskanselier volgende week de speciale top bijwonen. Maar hij heeft beloofd Merz bij de gesprekken te betrekken.

De staatshoofden en regeringsleiders willen een akkoord bereiken over de manier waarop ze Oekraïne, indien nodig, zonder de VS in leven willen houden. De EU moet nu eindelijk haar grote woorden omzetten in grote daden, en wel heel snel, zeggen EU-diplomaten die de bijeenkomst voorbereiden. Anders zal Donald Trump de EU niet serieus nemen in de strijd voor de toekomst van Oekraïne.

Het hoofddoel is om zo snel mogelijk nieuwe wapens en munitie voor Oekraïne aan te schaffen. Kaja Kallas, hoofd Buitenlandse Zaken van de EU, wil hiervoor maximaal 20 miljard euro vrijmaken, niet uit gemeenschappelijke EU-fondsen, maar gefinancierd door de afzonderlijke lidstaten. Kallas heeft ook voorgesteld om niet alleen de rente van bevroren Russische activa te gebruiken om wapens te kopen, maar ook de activa zelf. Maar er is geen voorzienbare meerderheid hiervoor.

De staatshoofden en regeringsleiders zullen ook bespreken welke veiligheidsgaranties Europa aan Oekraïne kan geven in het geval van een staakt-het-vuren. Veel zal afhangen van de vraag of de Amerikaanse president Trump akkoord gaat met de steun voor een Europese beschermingsmacht. Zonder de beschermende paraplu van de VS achten de meeste Europese regeringen het onmogelijk om soldaten tussen de fronten te sturen. Om erachter te komen wat Trump werkelijk wil, vloog de Franse president Emmanuel Macron zondag naar Washington.

Viktor Orbán zal waarschijnlijk opnieuw een bijzondere rol spelen tijdens de bijeenkomst in Brussel. De Hongaar dreigt opnieuw zich te verzetten tegen de verlenging van de sancties die de afgelopen drie jaar tegen Rusland zijn opgelegd. Hij wijst erop dat de situatie fundamenteel is veranderd als gevolg van de onderhandelingen met Rusland die Trump is gestart. Het zijn de gebruikelijke spelletjes van de Hongaren, zeggen de EU-ambassadeurs in Brussel.

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen wil tijdens de top een alomvattend concept presenteren over hoe de EU haar wapenproductie en haar algehele defensiecapaciteit kan vergroten. Dat maakte ze maandag bekend in een toespraak in Kiev. Zij reisde samen met 21 andere commissarissen, Raadsvoorzitter Costa en Parlementsvoorzitter Roberta Metsola naar de Oekraïense hoofdstad op de herdenking van de invasie om president Volodymyr Zelensky te steunen. Vorige week noemde Donald Trump hem een ​​‘dictator’ die deels verantwoordelijk was voor de oorlog en de vrede in de weg stond.

“Het gaat niet alleen om het lot van Oekraïne, maar om het lot van heel Europa”, aldus Ursula von der Leyen. De EU en haar lidstaten hebben Oekraïne tot nu toe met 134 miljard euro gesteund, waarvan 48,7 miljard voor wapens. Niemand heeft meer voor het land gedaan dan de EU en de EU zal deze weg blijven bewandelen. Een rechtvaardige en duurzame vrede is alleen mogelijk vanuit een positie van kracht, aldus de voorzitter van de Commissie.

De vertegenwoordigers van de drie EU-instellingen eisten dat Rusland verantwoording zou afleggen voor de gepleegde oorlogsmisdaden en dat er een speciaal tribunaal zou worden opgericht. Rusland en haar leiders zijn als enige verantwoordelijk voor deze oorlog. Von der Leyen leek niet onder de indruk van de Amerikaanse onderhandelingen met Rusland. "Wij zullen onze sancties tegen Rusland blijven verscherpen zolang het land geen echte wil toont om duurzame vrede te bereiken."

Tegelijkertijd kwamen de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU, of beter gezegd hun vertegenwoordigers, in Brussel bijeen en namen ze formeel het 16e sanctiepakket tegen Rusland aan. Vorige week werd er al over onderhandeld door EU-ambassadeurs en het omvat nieuwe handelsbeperkingen en maatregelen tegen de zogenaamde schaduwvloot, die wordt gebruikt om Europese sancties tegen Russische olietransporten te omzeilen.