Wild Thinking, Wild Living: tentoonstelling in München over Susan Sontag

München. Ze hield van warm weer, maar niet van kaartspelen. Wel vlees, maar geen Duits eten. Ze schreef over glamour en geloofde dat ‘het verkeerd is om iemand van zijn leven te beroven’. En ze zei: "Ik schrijf om erachter te komen wat ik denk." Susan Sontag hield ontelbare lijstjes bij van alles en nog wat en maakte steeds nieuwe lijstjes: wat ze mooi vond, wat ze bewonderde, wat ze niet mooi vond, waar ze in geloofde, wat ze wilde kopen.

De Sontag-lijsten zijn beroemd en een aantal ervan is tegenwoordig in reproductie te bezichtigen in het Literaturhaus München. Ze bewijzen dat er nauwelijks iets is waar de auteur niet over nagedacht en geschreven heeft. De nieuwe tentoonstelling over de Amerikaanse intellectueel heeft als titel ‘Everything matters’. Niets was veilig voor Susan Sontag.

Wie en wat was deze vrouw die in haar 71-jarige leven het tot haar voornaamste, en zelfs enige, taak maakte om zoveel mogelijk te lezen, te zien, vast te leggen en te schrijven? Filosoof en literatuurwetenschapper, schrijver en essayist, politiek duidelijk links georiënteerd en voortdurend grenzen overschrijdend. In deze zelfbedachte tentoonstelling biedt het Literaturhaus informatie over Susan Sontag en haar wereld vanuit vijf kernthema's. Ze zijn in het kort: Lezen, Schrijven, Zien, Handelen, Overleven.

Essayist, schrijfster, cultuurfanaat: Susan Sontag 1996.

Bron: IMAGO/Belga

Ze werd geboren in 1933 en groeide op in Californië. Ze werd gezien als een wonderkind en zag zichzelf waarschijnlijk ook zo. Zich bewust van haar lesbische neigingen, bezocht ze Thomas Mann op zestienjarige leeftijd in zijn ballingschapsvilla in Pacific Palisades. Op dertienjarige leeftijd verslond ze zijn 'Magische Berg' en noemde die altijd haar 'boek van het leven'. Volgens Sontag-expert Anna-Lisa Dieter had zij in een inleiding bij de opening van de tentoonstelling van Mann een “weerspiegeling van homo-erotiek” verwacht. Maar de ontmoeting verliep teleurstellend en de toen 74-jarige grootmeester bleef geheimzinnig doen.

Hoewel ze zich aangetrokken voelde tot vrouwen, trouwde ze al op jonge leeftijd met een man en kreeg op 19-jarige leeftijd een zoon, haar enige kind. Volgens Dieter werd het stichten van een gezin waarschijnlijk gedreven door het brandende verlangen om eindelijk als volwassen te worden beschouwd. Sontag volgde een academische carrière, gaf les, schreef en woonde meerdere malen voor langere tijd in Parijs, waar hij samenwerkte met de bohemienscene aldaar.

In 1959 verhuisden zij en haar zoon – het huwelijk was stukgelopen – naar de plek die altijd met de intellectueel Susan Sontag wordt geassocieerd: New York. Ze bleef daar, onderbroken door reizen, tot aan haar dood in 2004. Sontag en New York – dat werd een cult, foto's ervan hebben een iconisch karakter.

Fotograaf Annie Leibovitz naast haar foto's: links haar partner Susan Sontag, rechts een foto van Gwyneth Paltrow en Blythe Danner.

Bron: IMAGO/ZUMA Press

Tot aan haar dood was ze 16 jaar lang samen met haar partner, de bekende fotografe Annie Leibowitz. Sontag bewonderde de fotografie en bekritiseerde massasnapshots als een poging om plaatsen en mensen toe te eigenen. Een tendens die in het TikTok-tijdperk nog sterker wordt, maar die zij niet meer heeft hoeven meemaken.

De huidige tentoonstelling in de Bundeskunsthalle in Bonn richt zich vooral op Sontag en fotografie, terwijl de nadruk in de expositie in München ligt op schrijven en teksten. Er worden vele boeken, manuscripten, foto's uit verschillende periodes van Sontags leven en dagboekaantekeningen tentoongesteld.

Sontag was bovendien zeer zakelijk ingesteld: enkele essays publiceerde ze eerst in goedbetaalde tijdschriften als Vogue en zelfs Playboy, voordat ze in bloemlezingen verschenen.

Directeur Tanja Graf van het Literatuurhuis, die aan de tentoonstelling meewerkte, beschrijft Sontag als een ‘cultuurfanaat’. Ze las voortdurend, ging naar de bioscoop, schreef en hield van muziek. Het doorbrak de grenzen tussen popcultuur en ‘hoge’ cultuur. Wild denken, wild leven. Kun je niet denken? Susan Sontag kon dat niet. Ze schreef briljante, sprankelende essays, maar ook stroef en soms zelfs onbegrijpelijk proza. Om minder te kunnen slapen en langer te kunnen werken, nam ze grote hoeveelheden amfetaminen, oftewel stimulerende middelen.

Tanja Graf vertelt een vermakelijk verhaal over haar bezoek aan Sontags zoon David Rieff in New York, die verantwoordelijk is voor Sontags persoonlijke nalatenschap. Het wordt ook duidelijk, zoals Graf zegt: “Ze was een obsessieve verzamelaar van alles.” Rieff bewaart alles in een penthouse; Op de foto's zie je tafels en planken vol met allerlei spullen. Alles telt, alles is belangrijk. Daar zie je: schedels, kruisbeelden, in elke hoek boeken, porseleinen beeldjes, sculpturen, schilderijen. Er zit geen enkel systeem in dit alles, en het is verrassend dat Sontag zelf op een van haar lijstjes vermeldt dat ze van “schaars ingerichte kamers” houdt.

De directrice van het Literaturhaus, zo geeft ze openlijk toe, had moeite om werk van haar zoon uit te lenen voor de tentoonstelling. Uiteindelijk kon hij afscheid nemen van een Montblanc vulpen, een boek van Walter Benjamin met een Sontag-handtekening en een oude, vette leren jas. De vitrines in de tentoonstelling zijn voor het merendeel gevuld met persoonlijke spullen van medewerkers van het Literaturhaus, in de Sontag-stijl.

Susan Sontag stierf op 28 december 2004 aan leukemie. Haar laatste reis bracht haar naar haar geliefde Parijs, waar ze begraven ligt op de begraafplaats Montparnasse.

Susan Sontag - "Alles telt", tot en met 31 november 2025, in het Literaturhaus München, Salvatorplatz 1. Let op: Bijna de hele maand augustus is er zomerstop. www: literaturhaus-muenchen.de