"Je kunt alleen van je dochter houden. Je kunt haar niet redden." – Joan Didions gesprekken met haar psychiater

Op 4 oktober 2000 vertelde Joan Didion aan haar psychiater Robert MacKinnon dat ze deze fantasieën weer had. Ze overvielen haar tijdens een kerkdienst die ze samen met haar dochter Quintana bezocht, waar dieren werden gezegend. Wat als er nu brand uitbrak? Hoe kon ze Quintana beschermen?

Het is altijd zo geweest, zegt ze, zelfs als kind al: ze verwachtte altijd het ergste. De psychiater, die ze nu al maandenlang wekelijks ziet, bevestigt dit: "Piekeren is in je hoofd vermengd met liefde. Je gelooft niet dat je kunt liefhebben zonder je zorgen te maken." In plaats daarvan, zegt ze, moet ze zich afvragen wat het doel is van die zorgen.

Joan Didion had eigenlijk reden om te vrezen voor haar dochter. De 34-jarige Quintana was alcoholist, leed aan depressies en was soms suïcidaal. Daardoor kon Didion op dat moment bijna niet schrijven. Dit versterkte haar angst: schrijven was essentieel voor het bestaan ​​van de schrijver.

Tijdens haar therapie realiseerde Didion zich dat haar gedrag bijdroeg aan de spanningen. "Je kunt alleen maar van haar houden. Je kunt haar niet redden," zei de psychiater ooit. Haar angst hield Quintana afhankelijk van haar.

Dit inzicht in Joan Didions emotionele en gedachtewereld wordt geboden door haar nieuwe boek, dat bijna vier jaar na haar dood is gepubliceerd. Didion overleed in 2021 op 87-jarige leeftijd. "Notes to John" verzamelt de aantekeningen die de auteur gedurende enkele maanden maakte tijdens haar therapiesessies. Het zijn gedetailleerde transcripties waarin ze psychiater MacKinnon citeert ("Hij zei"), afgewisseld met haar antwoorden, ervaringen en herinneringen ("Ik zei") tijdens de sessies.

Het dagboek werd na haar dood in Didions studeerkamer gevonden, gericht aan haar echtgenoot, de romanschrijver en scenarioschrijver John Gregory Dunne, met wie ze al 36 jaar getrouwd was. Hij verschijnt in de teksten als 'jij'.

Joan Didion schreef altijd persoonlijke boeken. Ze deed dat met zo'n koele terughoudendheid dat het de inhoud versterkte. Ze bleef niet stilstaan ​​bij emoties; elk woord leek langgerekt. Dat maakt haar zo briljant. Het boek over haar therapie biedt zo'n intieme, ongeordende inkijk in het innerlijk van de auteur dat je je afvraagt: was het haar bedoeling om deze teksten voor het nageslacht toegankelijk te maken?

Didion werd buiten de VS vooral bekend door haar memoires "The Year of Magical Thinking", over de plotselinge hartstilstand van John Gregory Dunne in 2003. Het stel had een hechte band. Didion bespreekt ook deze "dualiteit", waarin er in principe geen ruimte was voor iemand anders, in haar therapie. Quintana was ook een adoptiekind. Had uw dochter soms het gevoel dat ze een lastpost was?

Didion droeg haar boek "Blue Hours" uit 2011 op aan Quintana – en haar verdriet om haar verlies. Quintana overleed bijna twee jaar na Dunne aan pancreatitis. Ze was 39. De laatste maanden van haar leven bracht ze door op de intensive care, met steeds meer nieuwe gezondheidsproblemen. Haar dood was waarschijnlijk het gevolg van haar ernstige alcoholisme.

Sterker nog, met kennis van de therapie-aantekeningen kan men zeggen dat het ergste, waar ze altijd al bang voor was geweest, zich in Didions leven had voltrokken. Hoewel ze het zelf als puur toeval zou hebben beschouwd, want ondanks de self-fulfilling prophecies was ze te rationeel en allesbehalve esoterisch.

Pas dankzij "Notes to John" wordt duidelijk hoe wijdverbreid de problemen met Quintana in het dagelijks leven waren. De crashes en terugvallen. Leugens, teleurstellingen, hernieuwde hoop. Ze waren voor Didion de aanleiding om zelf met therapie te beginnen.

De Amerikaanse essayist Janet Malcolm zei ooit: "Als je psychoanalyse door een sleutelgat zou kunnen aanschouwen, zou je je vervelen." Dat is ongeveer wat er gebeurt als je dit boek leest. De teksten zijn precies zoals de auteur ze schreef gepubliceerd en zijn daarom enigszins overbodig.

De gesprekken draaien om Didions eigen jeugd, waarin ze opgroeide met een vader die depressief was en tijdens de Tweede Wereldoorlog in militaire dienst moest. De psychiater suggereert dat ze de angst voor haar vader heeft geïnternaliseerd: het dreigende verlies als onderdeel van de liefde, en dat dit de basis vormt voor haar huidige angst voor haar dierbaren.

Didion versterkt het beeld van een vrouw die uiterlijk kwetsbaar was, maar over een sterke psychologische kracht beschikte en die moest schrijven om de leegte van betekenis te bestrijden. Zelfs als kind gaf ze er de voorkeur aan alleen te zijn. Wanneer ze bij haar thuis werd uitgenodigd, trok ze zich soms terug in haar studeerkamer om aan het sociale leven te ontsnappen.

Het lezen laat een ambivalente indruk achter over de emotionele uitingen, omdat ze ongebruikelijk zijn voor Didion. In haar memoires vermeldt Didion nooit dat ze huilt. Het is onnodig. Deze terughoudendheid is ontroerend. Tijdens haar therapie huilt ze en schrijft ze het op. Dankzij "Notes to John" komt de wereld er nu ook achter dat ze ooit kanker heeft gehad. Zelfs haar beste vrienden wisten er niets van, zo discreet was ze.

Wanneer het gaat om persoonlijke geschriften die postuum zijn gepubliceerd en waarover de auteur geen aantekening heeft achtergelaten, kan men zich altijd afvragen: zou hij of zij hebben gewild dat anderen dit zouden lezen?

Deze vraag kwam onlangs ter sprake in de correspondentie tussen Max Frisch en Ingeborg Bachmann. Sylvia Plaths echtgenoot, Ted Hughes, zou delen van de dagboeken van de dichter hebben gecensureerd en vernietigd – of Plath toestemming zou hebben gegeven voor publicatie in deze vorm zal nooit bekend worden. De dagboeken van Franz Kafka werden – net als zijn romans – tegen zijn wil gepubliceerd.

Didion zelf bekritiseerde in een essay uit 1998 de publicatie van een roman van Ernest Hemingway na diens dood. Zij noemde dit verraad, omdat de schrijver dit niet gewild had: hij vond de tekst niet goed genoeg.

De nalatenschap van Didion en John Dunne is gedoneerd aan de New York Public Library. Van foto's, brieven en manuscripten tot menu's voor hun diners, inclusief de originele therapie-aantekeningen, die nu voor iedereen toegankelijk zijn.

De beheerders en erfgenamen van Didion zeggen niet te weten of Didion toestemming zou hebben gegeven voor de publicatie. Wat wel gezegd kan worden, is dat als ze de aantekeningen voor geen goud had willen publiceren, ze dit waarschijnlijk wel had genoteerd of vernietigd alsof ze nooit hadden bestaan.

Joan Didion: Notes to John. Knopf, New York 2025. 224 pp. Fr. 36.90. De Duitse vertaling verschijnt in november bij Ullstein Verlag.