Toen Spielberg bijna ging zwemmen: Daa-dam, Daa-dam: 50 jaar "Jaws"

Toen "Jaws" 50 jaar geleden uitkwam, werd het Duitse bioscooplandschap nog niet gedomineerd door grote multiplexen, maar door vele kleinere bioscopen. Belangrijke reclamedragers waren posters en stills in vitrines bij de ingang van elke bioscoop.

De poster voor “Jaws” is een van de meest memorabele ooit: een gigantische haaienkop met open bek onder een zwemmende vrouw.

Ter ere van het 50-jarig jubileum van de film (in de VS kwam de film uit op 20 juni 1975, maar in West-Duitsland pas in december 1975) brengt Universal Pictures de film dit jaar opnieuw in een aantal bioscopen.

In combinatie met de gepubliceerde foto's kon een West-Duitse basisschoolleerling zich vijftig jaar geleden de gruwelen van de film levendig voorstellen. De film bekijken was natuurlijk onmogelijk – de leeftijdsgrens was 16 jaar – maar de beelden wekten een mentale verbeelding op.

Dit leidde ertoe dat we elke dag langere pauzes voor de bioscoop hadden, zowel op weg naar school als terug.

Zonder het te weten kwam dit al heel dicht bij de essentie van de film: in de eerste 80 minuten is de haai zelf nauwelijks zichtbaar. Regisseur Steven Spielberg, toen pas 28 jaar oud, baseerde zich op een bekend inzicht in het horrorgenre: angst wordt niet opgewekt door wat je ziet, maar door wat je voelt.

Hij beperkte zich dan ook grotendeels tot hints, zoals de muziek van John Williams met het alarmerende Daa-dam, Daa-dam, of onderwateropnames vanuit het perspectief van de haai.

Een van de beste scènes is die waarin een complete vissteiger door de kracht van de gigantische vis wordt afgerukt en in zee wordt geslingerd – om vervolgens plotseling om te draaien en op een in het water gevallen visser af te rennen. Ook hier is het monster zelf niet te bekennen.

Dit stijlelement is een sleutelelement in de aantrekkingskracht van de film, maar het werd grotendeels uit pure schaamte gebruikt. De zevenenhalve meter lange, waanzinnig dure mechanische haaienpop die voor de film was gebouwd (samen met twee kleinere exemplaren) werkte niet.

"Bruce", zoals Spielberg het model naar zijn advocaat vernoemde, zonk aan het begin van de opnames gorgelend in zee. "Zijn staart stak uit het water en zwaaide als Flipper", herinnerde Spielberg zich later in een tv-interview.

"Er was weer een explosie, en alle pneumatische kabels vlogen als slangen in het rond. Toen werd het stil. Er klonk een laatste boer van bellen, en dat was de laatste keer dat we de haai zagen – in ongeveer drie weken."

Dus nu moest hij een haaienfilm maken zonder haai. En toen hij hem eindelijk terugkreeg, was hij scheel en kon zijn bek niet goed sluiten. Spielberg vreesde dat "Bruce" een lachertje zou worden, dus besloot hij hem zo min mogelijk te vertonen.

En dat is nog niet alles: halverwege de film verschuift de actie van de kust naar de open zee. Niemand had het echter eerder aangedurfd om langere tijd op zee te filmen – en terecht, zo blijkt.

De opnames in de zomer van 1974 voor de kust van Martha's Vineyard, een eiland aan de oostkust, bleken enorm stressvol. Niet alleen werden de acteurs zeeziek, maar het was ook nog eens regattaseizoen, wat betekende dat er constant zeilboten aan de horizon verschenen.

En dan moesten de opnames telkens worden stilgelegd, omdat het laatste gevecht met de haai eruit moest zien alsof het zich in de eenzaamheid van de oceaan afspeelde. De mogelijkheid om een ​​boot uit de achtergrond te poetsen bestond toen nog niet.

Het aantal draaidagen verdrievoudigde, evenals de kosten. Spielberg vertelde in een documentaire van National Geographic dat hij ervan overtuigd was dat dit het einde van zijn carrière zou betekenen. "Ik heb er jarenlang nachtmerries van gehad. Ik was nog steeds op de set en de opnames zouden nooit eindigen."

Sterker nog, “Jaws”, dat in juni in de Amerikaanse bioscopen uitkwam, verdiende de productiekosten vele malen terug en is tot nu toe de succesvolste film uit de filmgeschiedenis geworden.

Terugkijkend wordt "Jaws" – zoals de film oorspronkelijk heette – beschouwd als de geboorte van de zomerblockbuster. Tegenwoordig is men bijna vergeten dat tot dan toe vaak werd gezegd dat de bioscoop geen toekomst meer had – mensen konden immers films op televisie kijken.

"Jaws" luidde een nieuw tijdperk van dure Hollywoodproducties in, gelanceerd met ongekende reclamecampagnes en een deel van hun inkomsten afkomstig uit merchandising. Het bekijken ervan werd een ervaring die alleen mogelijk was op het grote scherm, in het gezelschap van vele anderen.

Zelfs vandaag de dag, een halve eeuw later, werkt de thriller nog steeds. Een van de drie hoofdpersonages, de norse haaienjager Quint, lijkt een voorbode van het Trump-tijdperk door de lens van 2025: hij verwerpt de wetenschap van marien bioloog Matt Hooper en bespot hem als een verwende stadsbewoner.

Tijdens de haaienjacht raakt hij verstrikt in wraakfantasieën en verbreekt hij opzettelijk alle contact met de buitenwereld. Zijn onverantwoordelijke gedrag zorgt ervoor dat de boot zinkt – wat hij met zijn eigen leven bekocht.

De echte onsympathieke figuur is echter de burgemeester van de badplaats, die uit winstbejag de stranden koste wat kost open wil houden. De communistische Cubaanse leider Fidel Castro omschreef "Jaws" dan ook als een "prachtige parabel over de corruptie van het kapitalisme".

De meest blijvende impact van de film was misschien wel dat hij bij talloze mensen een oerangst voor zwemmen in de oceaan aanwakkerde. Het is de paranoia van het niet weten wat er onder het wateroppervlak schuilgaat.

"Bekijk deze film voordat je gaat zwemmen", stond er in de reclames. Tegelijkertijd werden haaien, met name de grote witte haai, gedemoniseerd, wat bijdroeg aan de decimering van hun populaties.

Gelukkig is het beeld de laatste jaren veranderd, mede door de invloed van de media: op sociale media zijn miljoenen keren gedeelde video's te zien waarin duikers onbeschermd met witte haaien zwemmen en ze zelfs aanraken.

Hier wordt duidelijk dat Steven Spielbergs moordende vis nauwelijks realistischer is dan de T-Rex uit "Jurassic Park", die hij twintig jaar later op het witte doek bracht. Hij bleef de monsters trouw, maar maakte nooit meer een film over water.

© dpa-infocom, dpa:250616-930-674786/1