De drie mysterieuze schedels uit China

De digitale reconstructie van een ongeveer een miljoen jaar oude schedel zet de eerdere kennis over de menselijke evolutie letterlijk op zijn kop. Daarvan zijn in ieder geval enkele betrokken antropologen overtuigd.

Volgens hen suggereert de nieuwe analyse van een verbrijzeld fossiel dat in 1990 in China werd ontdekt, onder andere dat de moderne mens, Homo sapiens, zich 400.000 jaar eerder van andere menselijke voorouders heeft afgesplitst dan tot nu toe werd aangenomen op basis van genetische analyses.

De meeste menselijke resten uit de afgelopen 800.000 jaar zijn tot nu toe toegeschreven aan vijf hoofdgroepen: de Aziatische Homo erectus, Homo heidelbergensis, Homo sapiens, Homo neanderthalensis en Homo longi, ook bekend als Drakenmens, waaraan de Denisova-mensen verwant lijken te zijn . De aanduiding Homo longi werd pas in 2021 bedacht voor een meer dan 146.000 jaar oude schedel die werd ontdekt nabij Harbin in het noordoosten van China.

Een studie gepubliceerd in het tijdschrift Science suggereert nu dat de afstammingslijnen van deze vijf groepen meer dan een miljoen jaar geleden uiteen zijn gegaan. Volgens de auteurs van de studie bewijst dit dat onze oorsprongsgeschiedenis niet alleen ouder is, maar ook veel complexer dan eerder werd gedacht. Hun interpretatie van de vondst van "Yunxian 2" gaat echter te ver in de betekenis ervan, door te veel anatomische overeenkomsten te suggereren en belangrijke moleculaire aanwijzingen te negeren.

De huidige analyse van Yunxian 2 werd uitgevoerd door een team onder leiding van onderzoekers van de Fudan Universiteit in Shanghai en de Chinese Academie van Wetenschappen in Peking. Naast twaalf Chinese wetenschappers is ook Chris Stringer, een ervaren Britse paleoantropoloog van het Natural History Museum in Londen, bij de studie betrokken.

Tijdens opgravingen 20 kilometer ten westen van Yunyang – voorheen Yunxian – in de Centraal-Chinese provincie Hubei zijn drie schedels ontdekt, samen met dierenbotten en stenen werktuigen. De derde vondst, uit 2022, Yunxian 3, wordt nog nader onderzocht, maar zou in goede staat verkeren, wat niet het geval is met de eerste twee: deze menselijke fossielen werden in 1990 gevonden op de vindplaats Xuetangliangzi aan de Han-rivier, slechts verbrijzeld en in sommige gevallen ernstig vervormd, terwijl Yunxian 2 de millennia iets beter heeft overleefd.

Met behulp van CT-scans, structurele lichtbeeldvorming en geavanceerde virtuele reconstructietechnieken probeerde het team de oorspronkelijke vorm van het gefragmenteerde exemplaar te reconstrueren op basis van de bewaarde fragmenten. Vervolgens vergeleken ze de fragmenten met meer dan 100 andere fossielen.

De onderzoekers beschrijven de gereconstrueerde schedel als een unieke combinatie van primitieve en meer geavanceerde kenmerken. Enerzijds heeft hij een grote, gedrongen schedel en een opvallend vooruitstekende onderkaak, waardoor Yunxian 2 lijkt te lijken op de archaïsche Homo erectus. Tegelijkertijd vertonen het gezicht en het achterste deel van de schedel al typische kenmerken die bekend zijn van evolutionair jongere soorten zoals Homo longi en Homo sapiens, die ook passen bij het grotere hersenvolume.

Op basis van de geschatte leeftijd en het archaïsche voorhoofd met uitgesproken wenkbrauwbogen werd de schedel eerder toegeschreven aan Homo erectus. De bevindingen zouden dus licht kunnen werpen op de weinig onderzochte fase van de menselijke evolutie tijdens het Midden-Pleistoceen, een periode van de ijstijd die ongeveer 774.000 tot 129.000 jaar geleden duurde.

Zowel de H. sapiens- als de H. longi-groepen hebben – volgens het antropologische team – diepe wortels die verder reiken dan het Midden-Pleistoceen en mogelijk een snelle en vroege diversificatie hebben ondergaan. Yunxian 2 heeft mogelijk archaïsche kenmerken behouden die dicht bij de oorsprong van deze twee afstammingslijnen liggen.

De resultaten suggereren "dat onze voorouders zich al een miljoen jaar geleden in verschillende groepen hebben opgesplitst. Dit suggereert dat de splitsing in de menselijke evolutie veel eerder en complexer heeft plaatsgevonden dan eerder werd gedacht", legt antropoloog Chris Stringer uit.

De vondst van Yunxian 2 zou kunnen bijdragen aan het oplossen van wat Stringer, met Britse humor, de 'muddle in the middle' noemt. "De verbijsterende diversiteit aan menselijke fossielen uit de periode tussen 1 miljoen en 300.000 jaar geleden", legt de Britse antropoloog uit. "Fossielen zoals Yunxian 2 laten zien hoeveel we nog moeten leren over onze oorsprong."

Volgens de auteurs van het onderzoek in een verklaring van het Natural History Museum in Londen suggereert het heronderzoek van de Chinese fossielen dat er eerdere leden van de Heidelbergensis-, Neanderthaler-, Sapiens- en Longi-lijnen moeten zijn "die wachten om herkend of ontdekt te worden."

"Ik vind het goed als Science zulke provocerende studies publiceert. Ze kunnen de wetenschappelijke gemeenschap helpen bij het aanpakken van enkele van haar moeilijkste problemen", aldus de Amerikaanse antropoloog John Hawks, hoogleraar aan de Universiteit van Wisconsin in Madison, over de publicatie in zijn populaire blog . Maar de koppen die hij erover leest, zijn allemaal onzin: de studie herschrijft de menselijke evolutie niet, wijst niet op een eerdere oorsprong van de moderne mens – en tekent ook de stamboom van de mens niet opnieuw. De auteurs hinten er echter wel op.

Hawks' scherpe kritiek op de media, maar ook op de algehele analyse, is volledig terecht, aangezien de anatomische vergelijkingen niet gekoppeld waren aan eerdere resultaten van DNA- of eiwitonderzoek. Er bestaan ​​nu robuuste moleculaire vergelijkingen tussen Neanderthalers, Denisovans en Homo sapiens.

Begin 2025 konden Qiaomei Fu en haar team bijvoorbeeld in het tijdschrift Cell aantonen dat de schedel van Harbin, alias Homo longi, een zogenaamde mitochondriale DNA-sequentie bevat die overeenkomt met de variatie van menselijke resten uit de Denisovagrot in het Siberische Altajgebergte. Eiwitvergelijkingen in Science tonen ook een familieband aan tussen de Drakenmens en de Denisova-mensen. Hun groep, beschouwd als de fylogenetische zustergroep van de Neanderthalers, was voornamelijk verspreid in Azië en stamde waarschijnlijk af van gemeenschappelijke voorouders met de Neanderthalers meer dan 600.000 jaar geleden. Deze voorouders hadden zich enige tijd eerder afgesplitst van de Afrikaanse hominidengroepen waaruit de moderne mens, oftewel de Homo sapiens, ongeveer 750.000 jaar geleden ontstond.

"Naar mijn mening helpt het nieuwe onderzoek de overlappingen aan te tonen tussen de Denisova-groep en Homo erectus, evenals andere archaïsche menselijke groepen, wat betreft schedelgrootte, -vorm en -vorm", aldus Hawks. Deze overlappingen weerspiegelen zowel de adaptatie aan omgevingsomstandigheden als een zekere genoverdracht – en zouden kunnen bijdragen aan het begrijpen van de "superarchaïsche" eigenschappen in het genoom van oeroude mensen.

Het feit dat de nieuw opgestelde anatomische stamboom Homo longi en de moderne mens als zustergroepen classificeert, met Neanderthalers als de outgroup, spreekt de resultaten van genetische analyses tegen. Hawks gelooft echter dat de twee – anatomische kenmerken en genetische details – met elkaar verbonden kunnen worden als verschillende aspecten van hetzelfde verhaal: de raadselachtige "diepe voorouder" van de Denisova-mensen gaat mogelijk terug tot eerdere Homo erectus-achtige populaties in Oost-Azië.

Hawks trekt dan ook zijn eigen conclusies uit de huidige "Science"-studie. "De oude (hominide) groepen van China en Oost-Azië waren ooit losjes met elkaar verbonden in een netwerk dat mogelijk honderdduizenden jaren besloeg", schetst de antropoloog. "Nieuwkomers in de regio, zoals de eerste Denisova-mensen, ontmoetten mensen wier voorouders zich allang hadden aangepast aan de lokale omstandigheden. Hun biologie vertoonde overeenkomsten."

Er zijn echter verschillende verklaringen voor deze overeenkomsten, wat het volgens Hawks voor wetenschappers moeilijk maakt om deze oude volkeren te classificeren op basis van evolutionaire patronen. Het labelen van dergelijke groepen als aparte soorten creëert uiteindelijk meer verwarring dan orde. Misschien werpt de schedel van Yunxian 3 licht op een van de hoofdstukken uit de menselijke geschiedenis die nog steeds in glaciale duisternis gehuld zijn: hij zou van cruciaal belang kunnen zijn voor de studie van verwantschapsrelaties.

Sonja Kastilan is al meer dan 25 jaar wetenschapsjournalist en schrijft over uiteenlopende onderwerpen binnen de geneeskunde en de levenswetenschappen: van aids en dementie tot evolutionaire biologie en Homo sapiens, stamcellen en zika.